آب‌های زیرزمینی آذربایجان‌غربی در مسیر مرگ خاموش
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «حرف رک»؛ آذربایجان‌غربی، یکی از استان‌های مهم کشور از نظر منابع آب‌های زیرزمینی است که در سال‌های اخیر با چالش‌های جدی در مدیریت این منابع مواجه شده است.استفاده بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی و کاهش نزولات جوی، وضعیت منابع آبی این استان را به بحرانی جدی تبدیل کرده است.
وضعیت منابع آب‌های زیرزمینی در آذربایجان‌غربی
آذربایجان‌غربی با داشتن آب‌های زیرزمینی غنی، به عنوان یکی از استان‌های کشاورزی کشور شناخته می‌شود. در این استان، بسیاری از کشاورزان برای تأمین آب مورد نیاز خود به منابع زیرزمینی مانند چاه‌ها و قنوات متکی هستند. اما روند بی‌رویه استفاده از این منابع در سال‌های اخیر سبب افت سطح آب‌های زیرزمینی شده است. به طوری که بسیاری از دشت‌های استان با مشکل بحران آب مواجه شده‌اند.
در برخی از مناطق استان، برداشت بیش از حد از منابع آب‌های زیرزمینی موجب کاهش شدید سطح آب‌های زیرزمینی و حتی خشک شدن چاه‌ها شده است. این بحران علاوه بر تهدید امنیت غذایی، به تأثیرات منفی در زیست‌محیطی و اکولوژیکی نیز منجر شده است.
دلایل بحران آب‌های زیرزمینی
چندین عامل اصلی در بحران منابع آب‌های زیرزمینی آذربایجان‌غربی دخیل هستند.
کشاورزی بی‌رویه و استفاده از روش‌های آبیاری ناکارآمد؛ کشاورزان به دلیل استفاده از آبیاری غرقابی و نبود سیستم‌های نوین آبیاری، از منابع زیرزمینی به صورت ناپایدار بهره می‌برند. نبود برنامه‌ریزی مناسب در مدیریت منابع آبی و نظارت بر مصرف آب‌های زیرزمینی، یکی دیگر از دلایل بحران است.
تغییرات اقلیمی و کاهش نزولات جوی در سال‌های اخیر باعث شده است تا میزان تغذیه منابع آب‌های زیرزمینی کاهش یابد. افزایش جمعیت و نیاز روزافزون به آب برای شرب، صنعت و کشاورزی فشار مضاعفی بر منابع آبی وارد کرده است.
راهکارهای حفظ و مدیریت منابع آب‌های زیرزمینی
با توجه به وضعیت بحرانی منابع آب زیرزمینی، ضروری است که تدابیر و راهکارهای موثری برای حفظ این منابع اتخاذ شود.
ترویج استفاده از سیستم‌های آبیاری قطره‌ای و تحت فشار می‌تواند باعث کاهش مصرف آب در بخش کشاورزی شود. این روش‌ها به کاهش هدررفت آب کمک می‌کنند و به بهره‌وری بالاتر منابع آبی منجر می‌شوند.
تغییر الگوی کشت در استان و استفاده از گیاهان مقاوم به کم‌آبی می‌تواند مصرف آب در کشاورزی را کاهش دهد. همچنین کاشت درختان کم‌آب‌خواه نیز می‌تواند به بهبود وضعیت آب‌های زیرزمینی کمک کند.
برقراری سیستم‌های نظارتی دقیق‌تر بر مصرف آب‌های زیرزمینی و اعمال محدودیت‌های لازم برای برداشت‌های غیرمجاز از این منابع می‌تواند از بحران منابع آب جلوگیری کند.
ساخت سدهای کوچک و ایجاد ذخیره‌سازی‌های مناسب برای استفاده از آب‌های سطحی در فصول پرآب می‌تواند به تغذیه منابع زیرزمینی کمک کند و وابستگی به آب‌های زیرزمینی را کاهش دهد.
آموزش کشاورزان و عموم مردم درباره اهمیت صرفه‌جویی در مصرف آب و بهبود روش‌های آبیاری می‌تواند نقش مؤثری در کاهش مصرف آب داشته باشد. استفاده از رسانه‌ها و برگزاری دوره‌های آموزشی می‌تواند در این زمینه کمک‌کننده باشد.
استفاده از تکنولوژی‌های نوین مانند سامانه‌های هوشمند آبیاری و کنترل مصرف آب با کمک داده‌های ماهواره‌ای می‌تواند مدیریت بهتری بر منابع آب‌های زیرزمینی در استان ایجاد کند.
مصرف ۹۰ درصد آب در بخش کشاورزی
دکتر حبیب‌زاده، استاد دانشگاه ارومیه در گفتگو با خبرنگار حرف رک؛ نیز در خصوص وضعیت منابع آبی استان و شهرستان ارومیه اظهار داشت: بیش از ۹۰ درصد از آب استحصالی در بخش کشاورزی مصرف می‌شود.
وی همچنین، حفر چاه‌های غیرمجاز و برداشت بی‌رویه از منابع آبی، شرایطی را ایجاد کرده که اگر این منابع به درستی مدیریت نشوند، دشت ارومیه در آینده نزدیک با بحران کم‌آبی جدی روبه‌رو خواهد شد.
استاد دانشگاه ارومیه همچنین از کاهش شدید میزان بارندگی‌ها در مقایسه با سال‌های گذشته خبر داد و گفت: خشکسالی‌های پی‌درپی در سال‌های اخیر و برداشت بی‌رویه از منابع آب، باعث تضعیف آبخوان‌ها شده و وضعیت منابع آب زیرزمینی را به شرایط بحرانی رسانده است. برای جبران این مشکلات، همکاری بهره‌برداران کشاورزی ضروری است.
حبیب‌زاده بر لزوم همکاری کشاورزان با سیاست‌های دولت در اجرای برنامه‌های احیا و تعادل‌بخشی منابع آب زیرزمینی تأکید کرد و افزود: وزارت نیرو در سال‌های اخیر با پیاده‌سازی طرح‌هایی مانند احیا و تعادل‌بخشی، در تلاش است تا مشکلات گذشته در مصرف منابع آبی را جبران کند.بهره‌برداران کشاورزی باید با این سیاست‌ها همراهی کنند.
وی همچنین به این نکته اشاره کرد و گفت: توسعه اراضی کشاورزی با روش‌های آبیاری نوین و کنترل مصرف آب همخوانی ندارد و برخی اشتباه فکر می‌کنند که این روش‌ها می‌توانند باعث توسعه اراضی جدید شوند، در حالی که این تفکر نادرست است. هدف اصلی استفاده از روش‌های نوین آبیاری، جلوگیری از برداشت بیش از حد از منابع آب است.
مقابله با برداشت بی‌رویه از آب‌های زیرزمینی
ضرغام گوزلی مدیر منابع آب ارومیه در گفتگو با خبرنگار حرف رک؛حفاظت از منابع آبی را مهم‌ترین وظیفه و مأموریت شرکت آب منطقه‌ای آذربایجان غربی عنوان کرد و گفت: تنها در صورتی که برخورد جدی و بدون اغماضی با متخلفان صورت گیرد، می‌توان به احیای منابع آبی شهرستان و حفظ آب برای نسل‌های آینده امیدوار بود.
وی افزود: برای جلوگیری از برداشت بیش از حد آب و ترویج فرهنگ مصرف بهینه آب، همچنین اجرای مفاد طرح احیای منابع آب زیرزمینی، تمام واحدهای صنعتی، تولیدی، خدماتی و کشاورزی موظف به نصب کنتور هوشمند طبق مقررات وزارت نیرو هستند. طبق این قوانین، صدور مجوز بهره‌برداری تنها با نصب کنتور بر سر چاه ممکن است.
گوزلی با اشاره به افت شدید منابع آب‌های زیرزمینی ناشی از برداشت بی‌رویه، گفت: مدیریت منابع آب نیازمند مشارکت فعال مردم و به ویژه کشاورزان است. رعایت قوانین و دستورالعمل‌ها توسط کشاورزان می‌تواند نقش مهمی در حفظ منابع آبی موجود ایفا کند.
وی همچنین تصریح کرد: اولویت شرکت آب منطقه‌ای در برخورد با تخلفات منابع آب زیرزمینی، شامل چاه‌های نزدیک به منابع آب شرب روستایی، چاه‌های حفر شده در اراضی ملی و چاه‌هایی است که دارای شاکی خصوصی هستند. در صورت همکاری کشاورزان در شناسایی تخلفات این‌چنینی، می‌توانیم از منابع آب شهرستان حفاظت کنیم.
مشارکت جامعه و بخش خصوصی در حفظ منابع آب
سونیا پیرانی کارشناس ارشد علوم و مهندسی آب عنوان کرد: برای مقابله با بحران منابع آب‌های زیرزمینی، نیاز است تا تمامی اقشار جامعه از جمله بخش خصوصی و کشاورزان وارد میدان شوند.
وی ادامه داد: در این راستا، بخش خصوصی می‌تواند با سرمایه‌گذاری در پروژه‌های بهینه‌سازی مصرف آب و فناوری‌های نوین آبیاری، نقش مهمی در حل بحران ایفا کند.
پیرانی یادآور شد: به ویژه در بخش کشاورزی، این بخش می‌تواند با تأمین ابزار و تجهیزات آبیاری مدرن، به کشاورزان کمک کند تا مصرف آب را به حداقل برسانند.
وی گفت: همچنین، دولت باید با ارائه مشوق‌ها و تسهیلات مالی، کشاورزان را به استفاده از تکنولوژی‌های جدید ترغیب کند. اعطای وام‌های کم‌بهره برای خرید سیستم‌های آبیاری قطره‌ای یا تحت فشار، یکی از راه‌های ترغیب به استفاده از این فناوری‌هاست. همچنین، می‌توان با افزایش آگاهی و آموزش‌های کاربردی، کشاورزان را از مزایای این سیستم‌ها مطلع ساخت.
توجه به حفظ و احیای سفره‌های آب زیرزمینی
این کارشناس عنوان کرد: یکی دیگر از راهکارهای موثر در حفظ منابع آب‌های زیرزمینی، احیای سفره‌های آب زیرزمینی است. این کار می‌تواند از طریق برنامه‌ریزی برای تغذیه مصنوعی آب‌های زیرزمینی از طریق بارش‌های مصنوعی، تزریق آب به سفره‌های زیرزمینی از طریق چاه‌های خاص یا استفاده از سامانه‌های تصفیه و بازیافت آب صورت گیرد.
وی تصریح کرد: به علاوه، باید با ایجاد مناطق حفاظتی اطراف منابع آب‌های زیرزمینی، از آلودگی و تخریب آن‌ها جلوگیری شود.
پیرانی اذعان کرد:در نهایت، برای مقابله با بحران آب در آذربایجان غربی، به یک طرح جامع و بلندمدت نیاز است. این طرح باید شامل برنامه‌هایی برای استفاده بهینه از منابع آب‌های سطحی و زیرزمینی، حفظ و احیای منابع آب، بهبود تکنیک‌های آبیاری و کشاورزی، و ارتقای آگاهی مردم باشد. همکاری دولت، بخش خصوصی، کشاورزان و جامعه محلی برای اجرای این طرح‌ها ضروری است.
گفتنی است بحران منابع آب‌های زیرزمینی در آذربایجان غربی، نیازمند اقدامات فوری و مؤثر است. از طریق تغییر الگوی کشت، استفاده از فناوری‌های نوین، مدیریت صحیح منابع آب و آگاهی‌بخشی به کشاورزان و مردم، می‌توان از ادامه روند کاهش منابع آب جلوگیری کرد و به حفظ منابع آبی استان کمک کرد. در این مسیر، حمایت‌های دولت و مشارکت فعال بخش‌های مختلف می‌تواند به عنوان موتور محرکه‌ای برای تغییر و بهبود وضعیت آب در آذربایجان غربی عمل کند.
حفظ منابع آب‌های زیرزمینی در آذربایجان‌غربی نیازمند همکاری همه‌جانبه از سوی مسئولان، کشاورزان و عموم مردم است. با اتخاذ تدابیر مناسب و استفاده از روش‌های نوین در کشاورزی و مدیریت منابع آب، می‌توان از بحرانی‌تر شدن وضعیت منابع آبی جلوگیری کرد و به آینده‌ای پایدار در این زمینه دست یافت. تنها از طریق تلاش‌های مشترک و مدیریت صحیح منابع آبی می‌توان این منابع ارزشمند را برای نسل‌های آینده حفظ کرد.
گزارش از رقیه وکیلی
انتهای خبر/ و
