آذربایجان غربی؛ قطب نوظهور آبزی‌پروری ایران
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «حرف رک» صنعت آبزی‌پروری در استان آذربایجان غربی به‌عنوان یکی از بخش‌های مهم اقتصادی و ارزآوری شناخته می‌شود. باتوجه‌به داده‌های جمع‌آوری شده، استان آذربایجان غربی دارای بیش از ۴۲۰ مرکز و مزرعه آبزی‌پروری است که در زمینه تکثیر و پرورش ماهیان سردابی و گرمابی فعالیت دارند. تولید سالانه آبزیان در این استان به ۱۸ هزار تن رسیده که نشان‌دهنده رشد قابل‌توجهی در این صنعت است.
استان آذربایجان غربی با داشتن ۲۶ دریاچه پشت سد و بیش از ۳۰ رودخانه دائمی و فصلی، به‌عنوان دومین استان پرآب کشور مطرح است و از نظر شیلاتی نیز یکی از قطب‌های مهم تولید ماهی در منابع آبی کشور به شمار می‌رود. این استان با تولید ۶۶۰۰ تن انواع ماهی در دریاچه‌های پشت سد و رودخانه‌ها، مقام سوم کشوری را در زمینه تولید ماهی در منابع آب‌های داخلی به خود اختصاص داده است.
در راستای ایجاد اشتغال پایدار و حمایت از تعاونی‌های صید و صیادی، مدیریت شیلات و آبزیان سازمان جهاد کشاورزی آذربایجان غربی اقدام به راه‌اندازی مرکز تکثیر و بازسازی ذخایر ژنتیکی شهید کاظمی در شهرستان پلدشت کرده است که به‌عنوان سومین مرکز بزرگ تکثیر بچه ماهیان گرمابی در کشور مطرح است.
باتوجه‌به این پیشرفت‌ها و ظرفیت‌های موجود، صنعت آبزی‌پروری در آذربایجان غربی می‌تواند به‌عنوان یک منبع درآمدزا و ارزآوری برای استان و کشور محسوب شود. این صنعت با بهبود زیرساخت‌ها و توسعه بیشتر، قادر خواهد بود تأثیرات مثبتی بر اقتصاد منطقه‌ای و ملی بگذارد.
در این میان صنعت آبزی‌پروری و تولید آرتمیا در استان آذربایجان غربی از اهمیت بالایی برخوردار است. آرتمیا که به‌عنوان تنها موجود زنده دریاچه ارومیه شناخته می‌شود، پتانسیل صادرات سالانه ۳۰۰ تنی را دارد و می‌تواند تحولی در تأمین درآمد استان ایجاد کند. باتوجه‌به نیاز اساسی صنعت آبزی‌پروری کشور به آرتمیا، این موجود ریز اما با ارزش می‌تواند نه‌تنها پتانسیل ایجاد تحول اقتصادی در منطقه را داشته باشد، بلکه عاملی برای تحقق شعار جهش تولید نیز محسوب شود.
دریاچه ارومیه به‌عنوان یکی از زیستگاه‌های مهم جهانی برای آرتمیا، می‌تواند نیاز کشور به واردات این محصول دریایی را به صفر برساند. تنها ۱۰ درصد از آرتمیای این دریاچه در صورت فراوری می‌تواند نیاز کشور را برطرف سازد همچنین، تولید آرتمیا در دشت فسندوز در جنوب آذربایجان غربی می‌تواند از خروج ۲ تا ۳.۵ میلیون دلار ارز از کشور جلوگیری کند.
وجود دانش بومی پرورش آرتمیا در استان و بحران دریاچه ارومیه سبب شده تا مسئولان آبزی‌پروری در استان طرح پرورش این جاندار ارزشمند در استخرهای خاکی را رقم بزنند. این امر، روزنه امیدی برای آغاز تولید مصنوعی این ماده مهم غذایی به‌ویژه در حوزه شیلات شده است.
بهره‌برداری از ظرفیت کامل آرتمیای دریاچه ارومیه می‌تواند آذربایجان غربی را از اتکا به بودجه دولتی بی‌نیاز کند. ارزیابی‌ها نشان می‌دهند که ذخایر دریاچه ارومیه در حالت عادی می‌تواند علاوه بر تأمین نیاز داخلی، سالانه منجر به صادرات ۱۸۰ تن سیست (تخم) و ۱۲۰ تن آرتمیای زنده به کشورهای دیگر شود.
این صنعت نه‌تنها برای اقتصاد استان بلکه برای حفظ تنوع زیستی و محیط‌زیست منطقه نیز از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. توسعه پایدار آبزی‌پروری و بهره‌برداری از منابع طبیعی با رعایت اصول زیست‌محیطی می‌تواند آینده‌ای روشن برای استان آذربایجان غربی رقم بزند.
برای در جریان قرار گرفتن اهمیت و جایگاه صنعت آبزی‌پروری گفتگوی با پروفسور «ناصر آق» بنیان‌گذار پژوهشکده آرتمیا و آبزی‌پروری و عضو هیئت‌امنای کنسرسیوم جهانی پرورش آرتمیا ترتیب داده‌ایم که در ادامه باهم می‌خوانیم:
حرف‌رک: در مورد صنعت آبزی‌پروری و اهمیت آن در استان مطالبی ارائه دهید؟
صنعت آبزی‌پروری، سریع‌الرشدترین صنعت تولید خوراک مغذی برای انسان است و سالانه بیش از ۱۱۰ میلیون تن انواع آبزیان پرورشی به ارزش بیش از ۲۷۰ میلیارد دلار در دنیا تولید می‌شود. کشورهای چین، اندونزی، هندوستان، بنگلادش، ویتنام و تایلند، با بالاترین تولید، جزو کشورهای توسعه‌یافته در این صنعت به شمار می‌روند. کشور ما علی‌رغم پتانسیل‌های کم‌نظیری که دارد فقط حدود ۵۰۰ هزار تن آبزی پرورشی تولید می‌کند. توسعه صنعت میگو، ماهیان دریایی، ماهیان خاویاری و ماهیان زینتی نه‌تنها به تکنیک‌های نوین نیازمند است؛ بلکه این صنعت به طور ۱۰۰ درصد به آرتمیا وابسته است. متأسفانه دریاچه ارومیه که زمانی بزرگ‌ترین منبع تولید آرتمیا در دنیا بود طی ۲۵ سال گذشته با بحران بی‌سابقه‌ای مواجه بوده و تولید آرتمیا در آن متوقف شده است، لذا این صنعت ارزآور و اشتغال‌زا برای تأمین آرتمیای موردنیاز خود به خارج از کشور وابسته است و ادامه این وابستگی می‌تواند عواقب خطرناکی برای این صنعت ببار آورد.
حرف‌رک: از اهمیت تولید آرتمیا برایمان بگویید؟
رشد سریع صنعت آبزی‌پروری در بسیار از کشورهای دنیا ازیک‌طرف و خشک‌شدن تعدادی از زیستگاه‌های طبیعی آرتمیا نظیر دریاچه ارومیه از طرف دیگر، باعث شده سازمان خوار و بار ملل متحد برای تأمین نیاز آرتمیا موردنیاز صنعت آبزی‌پروری ابراز نگرانی نماید و در این راستا طی جلسات متعدد به دنبال آلترناتیوهای قابل‌دسترس باشد. برای این منظور با حمایت و مشارکت متخصصین برجسته آرتمیا، کنسرسیوم بین‌المللی پرورش آرتمیا را ایجاد کرد و برای جبران کاهش تولید آرتمیا از دریاچه‌های شور طبیعی، پرورش آرتمیا در استخرهای خاکی را در برنامه‌های خود قرار داده است. در حال حاضر ۴۶ کشور دنیا من‌جمله ایران جزو این کنسرسیوم هستند و متخصصین و محققین آرتمیا از 9 کشور دنیا (من‌جمله اینجانب از ایران) اعضای هیئت‌امنای آنرا تشکیل می‌دهند. کنسرسیوم بین‌المللی پرورش آرتمیا، ضمن تشویق کشورهای دارای منابع آب‌شور برای پرورش آرتمیا، از پروژه‌های تولید آرتمیا حمایت‌های علمی و فنی می‌کند.
حرف‌رک: از مشکلات تولید آرتمیا و صنعت آبزی‌پروری در استان چه می‌باشد؟
بنده به‌عنوان یکی از اعضای هیئت‌امنای این کنسرسیوم، استاد تمام دانشگاه ارومیه، طی بیش از ۲۰ سال گذشته تلاش کرده‌ام در استان‌های سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر، خوزستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی، پروژه پرورش آرتمیا را با استفاده از آب‌های شور دریا و یا آب‌های شور نامتعارف نظیر پساب آب‌شیرین‌کن‌ها، آب‌های شور زیرزمینی، پساب تصفیه‌خانه‌های شهری و زه کش‌های کشاورزی اجرا کنم. ولی متأسفانه همیشه با عدم حمایت مسئولین مواجه شدم. متأسفانه به نظر می‌رسد دست‌هایی در کار هستند تا صنعت آبزی‌پروری کشور برای همیشه به خارج وابسته بماند؛ ولی این وابستگی می‌تواند بسیار خطرناک باشد. چون در آینده نزدیک مصرف جهانی آرتمیا از تولید آن فراتر خواهد رفت و قیمت سیست آرتمیا افزایش چشمگیری خواهد یافت و صنعت آبزی‌پروری کشور با بحران بزرگی مواجه خواهد شد.
حرف‌رک: کشور از لحاظ دانش فنی و علمی تولید آرتمیا درچه سطحی قرار دارد؟
ما جزو معدود کشورهای دنیا هستیم که دانش فنی و توانایی تولید بهترین کیفیت آرتمیا را داریم. پرورش آرتمیا در زمین‌های شور غیر قابل‌کشت و زرع، با استفاده از آب دریا و پساب آب‌شیرین‌کن‌ها نه فقط نیاز صنعت آبزی‌پروری را تأمین خواهد کرد؛ بلکه تولید آرتمیا به‌عنوان یک محصول شیلاتی از سودآوری بیشتری نسبت به سایر آبزیان پرورشی برخوردار است. در یک مزرعه ۱۰۰ هکتاری آرتمیا می‌توان سالانه تا دو میلیون دلار محصول تولید کرد. متأسفانه علی‌رغم وجود صدها هزار هکتار زمین‌شور غیر قابل‌کشت و زرع در حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان، حتی یک قطعه زمین ۵۰۰ هکتاری برای پرورش آرتمیا تخصیص داده نمی‌شود. ما می‌توانیم با ایجاد یک مزرعه ۵۰۰ هکتاری کل نیاز کشور را تأمین نماییم و باعث خودکفایی این صنعت شویم. توسعه پروژه‌های پرورش آرتمیا به‌عنوان یک محصول شیلاتی بسیار با ارزش می‌تواند در کنار سایر محصولات شیلاتی کشور، باعث ایجاد اشتغال برای صدها جوان شده و سالانه میلیون‌ها دلار ارز به کشور جذب کند.
حرف‌رک: در حال حاضر با مشکل بحران آب مواجه هستیم، چه پیشنهادی برای صنعت آبزی‌پروری و تولید آرتمیا در کشور دارید؟
با ادامه بحران آب در کشور، خصوصاً در مناطق شرق، مرکز و جنوب کشور، احداث تأسیسات آب‌شیرین‌کن در حاشیه خلیج‌فارس و دریای عمان، جزو برنامه‌های بسیار مهم دولت برای تأمین آب شرب، کشاورزی و صنعت است. پساب خروجی از این تأسیسات با صرف ده‌ها میلیارد تومان به دریا برگردانده می‌شود که باعث آلودگی و تخریب اکوسیستم دریا می‌شود. کشورهای عربی منطقه با احداث بزرگ‌ترین تأسیسات آب‌شیرین‌کن در دنیا، روزانه ده‌ها میلیون مترمکعب آب شیرین از آب خلیج‌فارس و دریای عمان تولید می‌کنند و بدین‌وسیله توانسته‌اند ضمن تأمین نیازهای شرب، صنعت و کشاورزی، فعالیت‌های شیلاتی را نیز توسعه دهند.
مرز دریایی ایران در جنوب کشور حدود ۱۵۰۰ کیلومتر طول دارد و جزو بهترین مناطق دنیا برای تولید انواع آبزیان دریایی من‌جمله آرتمیاست. در سیستم‌های پرورشی برای تغذیه آرتمیا از جلبک‌های تک‌سلولی و پسماندهای کشاورزی استفاده می‌شود. جلبک‌های تک‌سلولی نیز از طریق کوددهی آب دریا تولید می‌شود. بدین‌وسیله می‌توان پساب و پسماند را به ثروت تبدیل کرد؛ چون با استفاده از این دو محصول که ضایعات دو صنعت مختلف هستند می‌توان محصولی بسیار باارزش تولید کرد.
به‌طوریکه در یک مزرعه ۵۰۰ هکتاری سالانه می‌توان حدود ۵۰ تن سیست و ۲۰۰ تن بیومس مرغوب آرتمیا به ارزش حدود هفت میلیون دلار تولید کرد در حالیکه کل هزینه‌های جاری سالانه آن کمتر از یک میلیون دلار می‌شود. باتوجه‌به اینکه حدود 40،000 هکتار در استان‌های خوزستان، بوشهر، هرمزگان، سیستان و بلوچستان و گلستان برای پرورش میگو و همچنین صدها هکتار در سایر استان‌ها برای پرورش انواع آبزیان اختصاص‌داده‌شده است چرا برای واگذاری ۵۰۰ هکتار برای تولید آرتمیا که زیربنای صنعت آبزی‌پروری است ده‌ها مانع پیش پای متقاضی گذاشته می‌شود؟ بنابراین یک‌بار دیگر از مسئولین محترم وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، معاونت علمی و فناوری ریاست‌جمهوری و وزارت جهاد کشاورزی بخصوص سازمان شیلات ایران، تقاضا بکنم برای اجرای این پروژه بسیار مهم و کلیدی و واگذاری ۵۰۰ هکتار از شوره‌زارهای حاشیه خلیج‌فارس یا دریای عمان مساعدت کنند.
گفتگو از رقیه وکیلی
انتهای خبر/
