سدهای پیرانشهر شریان زندگی دریاچه ارومیه
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «حرف رک»باتوجه‌به بارش‌های بهاری اخیر و اعلام تکمیل‌شدن ظرفیت سد سیلوه پیرانشهر از طرف نوید پرچمی رئیس امور آب پیرانشهر بهانه‌ای شد جهت انجام گفتگو با موضوع بارش‌ها اخیر و آبخیزداری مناطق کشاورزی پیرانشهر که در ادامه می‌توانید متن گفتگو را مطالعه نمایید.
حرف‌رک: وضعیت فعلی سدهای پیرانشهر از نظر ذخیره آب و عملکرد آنها چگونه است؟
نوید پرچمی: شهرستان پیرانشهر با دو سد بزرگ خاکی به نام‌های سد سیلوه و سد کانی سیب و یک سد کوتاه خاکی به نام سد جلدیان ذخیره آب سطحی خود را انجام می‌دهد. سد کانی سیب با ظرفیت ذخیره ۲۳۰ میلیون مترمکعب، سد کانی سیب ۸۳.۵ میلیون مترمکعب و سد جلدیان با حجم ذخیره ۱.۵ میلیون مترمکعب در حال حاضر در مدار بهره‌برداری هستند.
ظرفیت اسمی و ذخیره فعلی آب در هر یک از سدهای پیرانشهر به تفکیک چقدر است؟ در حال حاضر چه میزان از آب ذخیره شده در سدها برای مصارف مختلف شرب، کشاورزی و صنعت در شهرستان پیرانشهر اختصاص می‌یابد؟
در شرایط کنونی و باتوجه‌به بارش‌های مناسب بهاره در سطح حوضه آبریز زاب که شهرستان پیرانشهر در ابتدای این حوضه آبریز واقع شده است ظرفیت آبگیری سدهای مذکور در حال تکمیل است و دو سد سیلوه و جلدیان در حال حاضر در آستانه سرریز قرار گرفته‌اند. مصارف سد کانی سیب در راستای تأمین نیاز محیط زیستی دریاچه ارومیه مورداستفاده قرار می‌گیرد که در حال حاضر با ظرفیت انتقال ۳۰ مترمکعب بر ثانیه و معادل ۲.۵ میلیون مترمکعب در روز در حال انتقال آب مازاد حوضه زاب به پیکره دریاچه ارومیه است که تا حال حاضر میزان ۲۲۰ میلیون مترمکعب برای این منظور انتقال پیدا کرده است. سد سیلوه نیز دارای مصارف کشاورزی، شرب، صنعت و محیط‌زیست است که هم اکنون در حال تأمین نیاز صنعت به میزان ۵ میلیون مترمکعب و محیط‌زیست به میزان ۴۵ میلیون مترمکعب است و باتوجه‌به بارندگی به هنگام صورت‌گرفته در سطح حوضه فعلاً نیازی در بخش کشاورزی وجود ندارد لیکن سهم سالیانه کشاورزی از سد سیلوه بالغ بر ۶۵ میلیون مترمکعب است. در بخش شرب شهرستان نیز مقرر است تا پایان سال جاری زیر ساخت‌های موردنیاز جهت انتقال، تصفیه و تزریق به شبکه آب شرب شهری از محل سد سیلوه مهیا گردد، با اجرای این پروژه سالیانه ۱۸ میلیون مترمکعب آب به بخش شرب شهرستان اختصاص خواهد یافت.
حقابه قانونی و تخصیص یافته به کشاورزان در منطقه پیرانشهر به چه صورت تعیین و توزیع می‌شود؟
اراضی کشاورزی پایاب سد سیلوه در وسعتی بالغ بر ۶۰۰۰ هکتار است که از محل صندوق توسعه ملی و در قالب پروژه واپایش و مهار آب رودخانه‌های مرزی تماماً به‌صورت آبیاری تحت‌فشار است که اراضی بالغ بر ۱۵ روستا را شامل می‌گردد، مدیریت شبکه‌ها با استفاده از ظرفیت بخش مشارکت مردمی و با بهره‌گیری از توان محلی و کشاورزان صورت می‌گیرد.
با توجه به کمبود بارندگی در سال‌های اخیر، آیا با مشکل کمبود آب در منطقه پیرانشهر مواجه هستید؟
ازآنجایی‌که بارندگی‌های صورت‌گرفته در سطح کشور و منطقه غالباً به‌صورت نابهنگام بوده و توزیع زمانی و مکانی متناسب با نیاز ندارد، به همین منظور نیاز به آب همواره بوده و کثرت بارندگی دلیل برای رفع نیاز کامل نمی‌باشد لیکن با وجود سدهای اشاره در سطح شهرستان و ذخیره‌سازی مناسب آب‌های جاری ان‌شاءالله این بارندگی‌ها تا حدودی از شدت تنش‌ها در فصول گرم خواهد کاست، همچنین در خصوص جبران کمبود آب سنوات گذشته که عمدتاً به‌صورت خشکسالی سپری شد با یک سال بارندگی فرا نرمال قابل‌جبران نیست و لازم است همچنان حساسیت ویژه خود را در بخش صیانت و حفاظت از این مایه حیات داشته باشیم.
برای مدیریت منابع آب و جلوگیری از هدر رفت آن در منطقه چه اقداماتی انجام شده است؟
احداث سدهای خاکی جهت ذخیره آب‌های جاری ناشی از بارندگی و ذوب برف که اغلب در فصولی از سال که نیاز چندانی به آب نیست مهم‌ترین اقدام در خصوص مدیریت منابع آب است که الحمدلله در سنوات گذشته نسبت به این مهم در سطح شهرستان اقدام شده است همچنین شیوه مصرف در بخش کشاورزی که عمده مصرف‌کننده آب است از حالت سنتی پر مصرف به‌صورت تحت‌فشار و مدرن با مصرف به‌مراتب کمتر و اصولی‌تر درآمده که تأثیر به سزایی در بهینه‌سازی مصرف آب بخش کشاورزی خواهد داشت.
منطقه تحت پوشش آبیاری سدهای پیرانشهر چقدر است و چه نوع محصولاتی در این منطقه کشت می‌شود؟
سطح تحت پوشش کشاورزی پایاب سد سیلوه در حدود ۶۰۰۰ هکتار و شامل اراضی کشاورزی بالغ بر ۱۵ روستا است که عمده محصولات کشت شده در آن گندم، چغندرقند، باغات، کدو و آفتاب‌گردان است.
چه برنامه‌هایی برای توسعه شبکه‌های آبیاری در منطقه پیرانشهر و افزایش سطح بهره‌وری از آب کشاورزی در نظر دارید؟
همان‌گونه که قبلاً نیز اشاره شد دولت در راستای بهینه‌سازی مصرف آب علی‌الخصوص در بخش کشاورزی طرح آبیاری بارانی ۱۳ هزارهکتاری را در سطح شهرستان پیرانشهر در دستور کار قرار داده که طی آن اراضی بالغ بر ۳۵ روستا تحت پوشش این شبکه قرار خواهد گرفت، در حال حاضر ۶۰۰۰ هزار هکتار از این اراضی در مرحله بهره‌برداری و تست و راه‌اندازی است که ان‌شاءالله امید آن داریم با فعالیت شبانه‌روزی پیمانکاران شرکت آب منطقه‌ای در سطح شهرستان در ۷ جبهه کاری تا پایان سال جاری کل ۱۳ هزار هکتار وارد مدار بهره‌برداری قرار گیرد.
نقش سدها در توسعه کشاورزی و اقتصاد منطقه پیرانشهر چیست و چه تاثیری بر اشتغالزایی در این حوزه داشته‌اند؟
یکی از ارکان توسعه هر کشور و منطقه‌ای زیر ساخت‌های موجود در آن منطقه است و از مهم‌ترین زیرساخت‌ها سدها و تأسیسات مدیریتی منابع آب است که در شهرستان پیرانشهر همان‌طور که ذکر گردید خوشبختانه میزان برخورداری این شهرستان از زیرساخت‌های آبی در حد خوب است که با بهره‌برداری از این تأسیسات آبی و تأمین به‌موقع آب کشاورزی و صنعت شاهد توسعه و افزایش رغبت مردم به فعالیت‌های کشاورزی در منطقه هستیم که در این راستا باتوجه‌به آمارهای ارائه شده توسط جهاد کشاورزی این شهرستان طی سال‌های اخیر و هم‌زمان با بهره‌برداری از این پروژه‌های آبی، گوی سبقت در امر تولیدات کشاورزی را از سایرشهرستان‌ها ربوده و در حال حاضر قطب تولید محصولات راهبُردی مانند غلات و چغندرقند در منطقه است.
مهم‌ترین چالش‌های پیش روی اداره منابع آب در زمینه مدیریت منابع آب در منطقه پیرانشهر چه مواردی هستند؟
چالش‌های آبی در این شهرستان مانند سایر شهرستان همواره بوده و با گذر زمان و افزایش تقاضا و جمعیت از نظر کمی و کیفی نیز در حال افزایش است، اگر بخواهیم به مهم‌ترین آنها اشاره کنیم، عدم رغبت کشاورزان به کشت‌های دیمی است که این مسئله منجر می‌گردد که کشاورزان به هر طریق ممکن نسبت به تأمین آب اراضی خود اقدام نمایند و این مسئله نیز غالباً از مسیرهای غیرمجاز صورت می‌گیرد که برخورد با این مسئله نیز باتوجه‌به ناهمترازی توان نیروی انسانی و امکاناتی با تخلفات صورت‌گرفته همواره از نقاط پر چالش برای این اداره بوده است، همچنین بهره‌برداری غیرمجاز از منابع آبی مجاز نیز از دیگر چالش‌های فرا روی این اداره است که به علت قانونی‌بودن برداشت از منابع آب و سهل‌الوصول بودن و کم‌هزینه‌بودن استحصال آب برای این عزیزان گاهی شاهد افزایش سطح زیر کشت، کاشت اراضی منابع طبیعی و تبدیل اراضی دیمی به آبی را نیز شاهد هستیم. عمده این فشارها نیز بر روی آب‌های زیرزمینی حادث می‌گردد که از جمله تبعات آن، افت آبخوان‌ها، افزایش عمق سطح ایستابی، فرونشست زمین و پیدایش لکه‌های بیابانی است.
راه رفع چالش‌های موجود در زمینه مدیریت منابع آب در منطقه پیرانشهر چه برنامه‌هایی در نظر دارید؟
به‌کارگیری نیروهای گشت و بازرسی و فعالیت شبانه‌روزی آنها و تشدید نظارت بر برداشت‌های صورت‌گرفته از آب‌های سطحی و زیرزمینی همواره مورد تأکید امور منابع آب شهرستان است که از جمله اقدامات واکنشی در این زمینه محسوب می‌گردد، اما در اقدامات کنشی همان‌گونه که قبلاً نیز ذکر گردید تأکید دولت بر اولویت استفاده از منابع آب سطحی و جایگزینی آن با منابع آب زیرزمینی است که در این راستا احداث سدهای مذکور و ذخیره آب‌های سطحی و استفاده آن برای اراضی پایاب منجر می‌گردد که عملاً چاه‌های مجاز و غیرمجاز داخل شبکه ۱۳ هزارهکتاری یا به کل مورداستفاده قرار نگیرد و یا از میزان مصرف و برداشت آب زیرزمینی به طور معناداری کاسته شود که این خود منجر به تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی در آینده نه‌چندان دور خواهد شد. همچنین توسعه کشاورزان بر کشت محصولات کم آب طلب و ایجاد بازار مناسب برای فروش این‌گونه محصولات نیز در میزان صرفه‌جویی آب مثمرثمر خواهد بود.
درخواست شما از کشاورزان و مردم منطقه برای صرفه جویی در مصرف آب و استفاده بهینه از این منبع حیاتی چیست؟
عمده درخواست این امور از کشاورزان عزیز که از اولویت‌دارترین مشترکین ما هستند این است که همگی آنها ضمن رعایت الگوی مصرف و تمکین به قوانین جاری مملکت و مطالعه قانون توزیع عادلانه آب، به‌عنوان پلیس آب همیار و همکار ما بوده و با مشاهده تخلف، در قدم اول رؤسا نسبت به تذکر به فرد خاطی اقدام نمایند در صورت عدم دریافت پاسخ مناسب مراتب را جهت پیگیری‌های بعدی به این امور گزارش نمایند، قطعاً این امور بدون پشتیبانی و حمایت کشاورزان قادر به برخورد کامل با تخلفات نخواهد بود؛ لذا همکاری و حمایت در اجرای احکام صادره، علی‌الخصوص از دهیاران و شوراهای محلی مورد انتظار است، همچنین در مسائل مربوط به تقسیم و توزیع آب سطحی، مطابق با ماده ۴۲ قانون توزیع عادلانه آب، حقوقی عرفی محل مقدم بر قانون بوده و مسائل و اختلافات پیش‌آمده دراین‌ارتباط می‌بایست به‌صورت کدخدا منشان و ریش‌سفیدان مورد حل‌وفصل قرار گیرد.
آیا سدهای پیرانشهر نیاز به مرمت و بازسازی دارند و در این زمینه چه برنامه‌هایی در نظر دارید؟
سدهای و تأسیسات آبی سطح شهرستان در ابتدای دوره بهره‌برداری خود هستند که خوشبختانه به لحاظ سازه‌ای مشکل به خصوصی ندارند.
چه اقداماتی برای لایروبی و پاکسازی مخازن سدها انجام شده است؟
فعلاً سدها نیازی به لایروبی پیدا نکرده‌اند.
آیا در حال حاضر احداث سد جدیدی در منطقه پیرانشهر در برنامه اداره منابع آب قرار دارد؟
فعلاً خیر
از چه روش‌هایی برای توزیع عادلانه آب بین کشاورزان و جلوگیری از تضییع حقوق آنها استفاده می‌شود؟
توزیع آب سطحی بین مشترکین بر پایه عرف رایج محل بوده و قدمت اراضی آبی موید حقابه بر بودن آنها است که مطابق با قانون توزیع عادلانه آب نسبت به برداشت استفاده می‌کنند و در صورت بروز اختلاف مطابق با ماده ۴۲ قانون توزیع عادلانه آب رفتار می‌گردد، همچنین در خصوص آب‌های زیرزمینی در حال حاضر باتوجه‌به افت شدید آبخوان در منطقه، مطابق با تقسیمات صورت‌گرفته توسط شرکت مدیریت منابع آب ایران، استان آذربایجان غربی جزء مناطق قرمز و دشت ممنوعه محسوب ده و مجوزی برای مصارف کشاورزی از محل آب زیرزمینی صادر نمی‌گردد، مصرف صنایع از این قاعده مستثنی بوده و در صورت درخواست واصله جهت تأمین آب بخش صنعت از محل آب‌های زیرزمینی با اخذ موافقت کمیته تخصیص این امکان برای متقاضی فراهم می‌گردد.
چه نهادها و سازمان‌هایی در زمینه مدیریت منابع آب در منطقه با اداره منابع آب پیرانشهر همکاری می‌کنند؟
ازآنجائی‌که امور منابع آب تقریباً تأمین‌کننده آب سطح شهرستان است لذا می‌طلبد همه ارگان‌ها و سازمان‌ها به نوبه خود همیار و همکار ما باشند؛ اما مهم‌ترین سازمان‌های همکار در این زمینه مدیریت جهاد کشاورزی و مدیریت آبفای شهرستان هست.
و سوال پایانی، آیا اداره منابع آب در زمینه آموزش و ترویج فرهنگ صرفه جویی در مصرف آب بین مردم فعالیت می‌کند و چه برنامه‌هایی در این خصوص دارد؟
خوشبختانه موضوع اهمیت منابع آبی امروزه بر کسی پوشیده نیست و همه در نوع خود طالب صرفه‌جویی و استفاده بهینه هستند. اما باتوجه‌به وظیفه ذاتی شرکت آب منطقه‌ای و به دنبال آن مدیریت منابع آب در شهرستان‌ها، این مهم از طریق تشکیل جلسات توجیهی بین مردم و حضور در مساجد، تهیه و توزیع پوسترهایی با موضوعات صرفه‌جویی در آب، برگزاری اردوهای آموزشی برای دانش‌آموزان و بازدید از تأسیسات آبی از جمله مواردی است که در این زمینه انجام می‌پذیرد.
انتهای خبر/
