نگاهی به آئین سنتی «چشمه باشی» در آذربایجان
به گزارش خبرنگار گروه اجتماعی پایگاه خبری تحلیلی «حرف رک»، جشن باستانی نوروز که ریشه در فرهنگ و تاریخ مردم این دیار دارد؛ به‌عنوان یکی از کهن‌ترین جشن‌های جهان شناخته شده و همه ساله باشکوه خاصی و رونق ویژه‌ای جشن گرفته می‌شود.
اکنون نیز صدای پای نوروز و بهار می‌آید و مردم در تکاپو و جنب‌وجوش بوده و در تدارک سال نو و فصل تازگی و هر منطقه از ایران اسلامی ما در این ایام آداب‌ورسوم ویژه‌ای دارد که با آن نوروز را جشن می‌گیرند.
آداب‌ورسوم نوروز در منطقه آذربایجان از جلوه‌های خاص و ویژه‌ای برخوردار بوده و آیین‌های استقبال از نوروز در منطقه آذربایجان از یک ماه قبل آغاز می‌شود که یکی از این جلوه‌های ویژه را در چهارشنبه‌سوری شاهد هستیم.
چهارشنبه‌سوری جشنی باستانی و نمادین در فرهنگ ایرانی است که در آستانه نوروز و به‌عنوان بزرگداشت پایان سال برگزار می‌شود و ریشه در باورها و آیین‌های کهن دارد و همچنان در میان مردم ایران، به‌ویژه در مناطق آذربایجان، با شور و حال خاصی جشن گرفته می‌شود.
رفتن به سرچشمه‌ها نمادی از پاکی و تجدید حیات
یکی از آداب دیرینه مردم آذربایجان در چهارشنبه آخر سال، رفتن به سرچشمه‌ها و رودها است که این آئین سنتی در باور مردم آذربایجان نمادی از پاکی و تجدید حیات است.
رسم بر این است که خانواده‌ها در آخرین چهارشنبه سال، پیش از طلوع آفتاب به سرچشمه‌های آب می‌روند و با خواندن دعاها و نیایش‌هایی، از روی آب می‌پرند و آرزو می‌کنند که همه بلاها و دردها با آب دور شوند و سالی پربرکت و سلامتی را آغاز کنند.
این رسم که با امید به آینده‌ای روشن و پر از موفقیت همراه است، فرصتی برای تجدید روحیه و لذت‌بردن از طبیعت در آستانه سال نو بوده و مردم با شادی و نشاط، خود را برای استقبال از بهار و نوروز آماده می‌کنند و با این کار نیت خود برای رهایی از مشکلات و آغازی دوباره را نشان می‌دهند.
آئین رفتن به سرچشمه یا «چشمه باشی»
در نقاط مختلف آذربایجان؛ صبح روز چهارشنبه آخر سال شاهد هستیم که سرچشمه‌ها و رودخانه‌ها مملو از جمعیتی است که به‌رسم همه ساله و دیرین بر سرچشمه حاضر شده و چهارشنبه آخر سال را گرامی می‌دارند.
آئین رفتن به سرچشمه یا «چشمه باشی» از جمله معدود آداب و رسومی است که علی‌رغم پیشرفت‌ها و تکنولوژی هنوز هم مردم به آن پایبند بوده و آن را اجرا می‌کنند حتی اگر متفاوت از قبل باشد و ترقه‌بازی‌ها نیز این جشن سنتی را تحت‌تأثیر قرار داده باشد.
معمولاً رسم بر این است که مردم با رفتن بر سر آب چشمه‌ها و رودها، کوزه‌هایی را که در شب آخرین چهارشنبه سال تهیه کرده‌اند، پرازآب کرده و برای همدیگر آرزوی سالی خوب و خوش را دارند.
در آذربایجان، چهارشنبه‌های اسفندماه هر کدام نام و مراسم خاص خود را دارند که اولین چهارشنبه به نام «یئل چرشنبه سی» (چهارشنبه باد) شناخته می‌شود و به آن «چیلله قووان» (چهارشنبه‌ای که چله را فراری می‌دهد) نیز گفته می‌شود؛ دومین چهارشنبه به نام «توپراق چرشنبه سی» (چهارشنبه خاک) و سومین چهارشنبه به نام «اود چرشنبه سی» (چهارشنبه آتش) معروف است و چهارشنبه چهارم که همان چهارشنبه‌سوری است با نام «سو چرشنبه سی» (چهارشنبه آب) نام‌گذاری شده و در محاورات با نام «آخیر چرشنبه» متداول است.
مردم آب را نشانه روشنی و پاکی دانسته و اعتقاد دارند که با این کار، سال جدید، سالی سرشار از روشنی و زلالی و پاکی خواهد بود و در همه‌جا نیز آب وسیله پاکی، شفافیت و طهارت آیینی است و آن علامت برکت است و شاید به همین دلیل است که در صبح آخرین چهارشنبه سال مردم بر سرچشمه حاضر می‌شوند.
حکایت آب و کوزه در چهارشنبه آخر سال
در گذشته رسم بر این بود که مردم بعد از پرکردن کوزه از آب، ضمن شادی و روشن‌کردن آتش، سه یا هفت بار از روی آب می‌پریدند و برای خود در سال جدید آرزوی سلامتی می‌کنند که امروزه کمتر شاهد این موضوع هستیم.
در این روز مردم لباس‌های تمیز و تازه خود را می‌پوشیدند و کوزه تازه‌ای که در بین اقلام خرید چهارشنبه قرار داشت را از آب تازه پر کرده و چایی صبحانه روز چهارشنبه‌شان را از همان آب تهیه می‌کردند.
گذشتگان بر این اعتقاد بودند که آب‌ها هنگام تحویل سال از نو متولد می‌شوند و لذا کوزه‌های کهنه خود را شکسته و کوزه‌های تازه را با آب پر می‌کنند تا در سال جدید به کنج اتاق‌ها بپاشند یا در مشک بریزند یا چایی دم کنند و به‌این‌ترتیب ضمن دورکردن قضاوقدر الهی برای آنها در سال جدید مایه برکت باشد.
تأثیرات فرهنگی و اجتماعی رسم رفتن به سرچشمه
رسم رفتن به سرچشمه در چهارشنبه آخر سال، فراتر از یک سنت ساده، نقش مهمی در تقویت پیوندهای اجتماعی و فرهنگی در جامعه آذربایجان دارد.
این مراسم که باهدف دورکردن بدی‌ها و آغاز سالی نو با انرژی‌های مثبت برگزار می‌شود، فرصتی برای دورهمی خانواده‌ها و ایجاد حس همبستگی و وحدت در میان افراد جامعه است.
در این روز افراد از هر قشر و سنی، با همگرایی به‌سوی سرچشمه‌ها، نه‌تنها به دنبال پاک‌سازی روحی خود هستند، بلکه در کنار هم قرارگرفتن و به اشتراک گذاشتن امیدها و آرزوهایشان، به تقویت ارتباطات اجتماعی و احساس تعلق به جامعه کمک می‌کند.
این رسم دیرین همچنین به‌عنوان یک عامل مهم در حفظ و انتقال فرهنگ و سنت‌های بومی به نسل‌های آینده عمل می‌کند و کودکان و نوجوانان که در کنار والدین و بزرگ‌ترها در این مراسم شرکت می‌کنند، بافرهنگ و آداب‌ورسوم خود آشنا می‌شوند و یاد می‌گیرند که چگونه این سنت‌ها را به‌عنوان بخشی از هویت فرهنگی خود حفظ کنند.
رسم رفتن به سرچشمه در چهارشنبه آخر سال، نمادی از امید و نوآوری بوده و با تأکید بر اهمیت طبیعت و آب به‌عنوان منابع حیاتی، به مردم یادآوری می‌کند که قدردانی از نعمت‌های زندگی و حفاظت از محیط‌زیست باید جزئی از زندگی روزمره باشد.
این جشن که با شادی و نشاط همراه است، به ما می‌آموزد که چگونه با نگاهی مثبت و امیدوارانه، به استقبال تغییرات و فصل‌های جدید زندگی برویم.
نوروز یکی از بزرگ‌ترین جشن ملی بوده و مردم با خرید پوشاک نو، خانه‌تکانی، کاشت سبزه و دیگر آیین‌های نوروزی به استقبال بهار می‌روند که این جشن‌ها نه‌تنها نمایانگر شادی و نوزایی طبیعت هستند.
انتهای خبر/
