بیدمشک؛ پیام‌آور بهار
بیدمشک یکی از درختان زینتی بومی ایران است که گل و برگ‌های آن خواص دارویی بسیاری دارد و در طب سنتی از این گیاه برای درمان بی‌خوابی، تشنج و استرس استفاده می‌شود. این درخت در بهار با شکوفه‌های زیبای خود شروع به خودنمایی می‌کند و در آذربایجان غربی، به خصوص در کنار باغات و مزارع ارومیه، مشاهده می‌شود.
بیدمشک که در زبان آذری به نام‌های بیدمیش و پیش پیشا شناخته می‌شود، از تیره گیاهان بید است. بیدمشک را می‌توان به صورت درختچه‌هایی که درکنار نهرها یا در حاشیه باغ‌های شهرهای آذربایجان غربی به‌خصوص در شهرهای ارومیه، سلماس و خوی کاشته می‌شود دید، اندازه آن کم‌تر از بید معمولی بوده و به ۹ متر نمی‌رسد، اما سنبله‌های آن دارای اسانس معطری هستند، بیدمشک با نام آذربایجان غربی به‌خصوص ارومیه عجین است به‌طوری که نقل بیدمشک به‌ویژه نوع ابریشمی آن و انواع عرق حاصل از بیدمشک با مصارف درمانی و دارویی شهرت خاصی در کشور و منطقه دارد.
گل‌های بیدمشک پیش از باز شدن برگ‌ها ظاهر می‌شوند و دارای بوی خوشبو و معطر هستند، در بهترین نوع آن، گل‌ها زرد رنگ بیشتری دارند، معمولاً در مناطق معتدل و مرطوب رشد می‌کند و اثرات درمانی بسیاری دارد. متخصصان طب سنتی این گیاه را مقوی قوای قلب، مفرح روح، ملین مزاج، ضد سردرد و دردهای عضلانی می‌دانند. همچنین، عرق بیدمشک در رفع کم‌خونی، تسکین اعصاب و دردهای رماتیسمی نیز موثر است.
در سالیان اخیر با توجه به اینکه برداشت این محصول به‌صورت سنتی و با استفاده از نیروی کارگری انجام می‌گیرد که موجب افزایش هزینه برداشت شده و از سوی دیگر تغییرات اقلیمی در سالیان اخیر و وقوع بارندگی به ویژه در زمان برداشت محصول که با توجه به حساسیت بالای گل آذین (شاتون) به رطوبت منجر به کاهش توسعه رشد این گیاه شده است.
میزان تولید شاتون نر تازه بیدمشک در آذربایجان‌غربی حدود 800 تا یک هزار و 200 تن و تولید عرق بیدمشک استان در سال جاری بیش از 2.5 میلیون لیتر برآورد می‌شود که تهیه عرق از این گیاه به صورت سنتی و همچنین در کارگاه‌ها به‌صورت صنعتی صورت می‌گیرد به‌طوری‌که در شهرستان ارومیه از رونق به‌سزایی برخوردار است.
با برداشت این محصول کار عرق‌گیری نیز آغاز می‌شود که در گذشته تمام محصول در خانه‌ها تبدیل به عرق و اسانس می‌شد، در زمان حاضر تعداد زیادی از واحدهای تبدیلی نیز این محصول را خریداری و عرق آن را استحصال می‌کنند.
یک سوم شکوفه‌های تولیدی بیدمشک توسط واحدهای تبدیلی جذب و فرآوری می‌شود و نزدیک به یک سوم دیگر آن نیز در خانه‌ها مصرف و تبدیل به عرق بیدمشک می‌شود و مابقی آن نیز خشک کرده و به صورت دمنوش آن را مصرف می‌کنند.
باقی این محصول نیز در مصارف مختلف توسط واحدهای گلاب‌گیری دیگر استان‌های کشور و تهیه نقل بیدمشکی، شیرینی و دسر در قنادی‌های ارومیه کاربرد دارد.
نقل و عرق بیدمشک ارومیه علاوه بر داخل کشور، مشتریان زیادی در کشورهای همسایه و کشورهای عربی حوزه خلیج‌فارس دارد که مازاد این محصول به این کشورها صادر می‌شود.
معرفی فناوری استحصال بیدمشک و بادرنجبویه برای ثبت در فهرست آثار ملی و میراث معنوی یکی از اقدامات سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان غربی است که از سال‌های گذشته در دستور کار خود قرار داده‌اند.
آذربایجان غربی یکی از استان‌های غنی در استحصال عرقیات گیاهی در کشور است که در شیوه سنتی استحصال عرقیات به ویژه بیدمشک، بادرنجبویه، گلاب و عرق نعنا، از دستگاهی به نام «نی‌قازان» استفاده می‌شود که شامل یک دیگ و یک کلاهک است اما امروزه شکل جدیدی از دستگاه‌های تقطیر به بازار آمده است که با کمک خنک‌کننده‌های برقی و آبی، عرق تولیدی را خنک می‌کنند.
نجیبه معصومی سرای
انتهای خبر/
