حاشیه‌نشینی معضلی که گریبان‌گیر کلان‌شهرها است
به گزارش پایگاه خبری تحلیلی «حرف‌رک» حاشیه‌نشینی در ایران پدیده‌ای است که از رشد شهرنشینی و مهاجرت به شهرها ناشی می‌شود افرادی که در حاشیه‌نشینی قرار دارند، به شکل غیررسمی در سکونتگاه‌هایی خارج از مرکز شهر زندگی می‌کنند. این پدیده معمولاً به دلیل درآمد پایین کشاورزی و جذابیت‌های زندگی شهری مانند فرصت‌های شغلی، تحصیلی، بهداشت و درمان، و سهولت دسترسی به خدمات اجتماعی شکل می‌گیرد. در ایران، شهرک‌های حاشیه‌نشینان به‌عنوان «روستای شهر» یا «شهرک‌های روستا گونه درون شهر» شناخته می‌شوند و این محلات معمولاً با مشکلاتی نظیر نبود بهداشت، امنیت پایین، و مشکلات فرهنگی و اجتماعی مواجه هستند. تا پایان دهه ۶۰، تراکم حاشیه‌نشینان در شهرهای بزرگ ایران به شکلی بی‌سابقه افزایش یافت و این پدیده نیازمند راه‌حل‌های جامعه‌شناختی، اقتصادی و شهرسازی است تا مشکلات آن کاهش یابد.
بر اساس اطلاعات دریافتی ۲۴ درصد از جمعیت ارومیه در مناطق حاشیه شهر زندگی می‌کنند که سکونتگاه‌های غیررسمی ارومیه شامل، حاجی پیرلو، حسین‌آباد، علی‌آباد، وکیل‌آباد، اسلام‌آباد، کشتارگاه، ریحان‌آباد وزیرآباد و محمدآباد است.
برابر بررسی‌های به عمل آماده دلیل اکثر حاشیه‌نشینی شهرها مهاجرت معکوس از روستاها به شهرها و موجب افزایش حاشیه‌نشینی می‌شود که تبعات اجتماعی، سیاسی از قبیل فقر بیکاری، فشار، را به دنبال دارد.
پیگیری مصوبات ستاد بازآفرینی شهری و همچنین رفع موانع تا مصوبات به نتیجه مطلوبی برسند از جمله تدابیر اندیشه شده برای بازآفرینی پایدار شهری است.
فرمانداری ارومیه با تشکیل جلسات برای رفع مشکلات اجتماعی، بهداشتی و خدمات‌رسانی از قبیل تهیه و بازنگری طرح‌های هادی روستاها، طرح مشاغل پایدار، آب و فاضلاب، گاز، برق و مخابرات و… جهت رفاه حال شهروندان به‌خصوص پیگیری گازرسانی برای شهرک‌های پردیس ریحان‌آباد که یکی از مشکلات اساسی اهالی بوده که با پیگیری فرمانداری و شرکت گاز و آب و فاضلاب منتج به نتیجه شده است.
در این راستا حاشیه‌نشینی یکی از معضلات کلان‌شهرهای ایران است که شهر ارومیه نیز از آن مستثنی نیست. این پدیده که به سکونت غیرمجاز در حاشیه شهرها اطلاق می‌شود، با چالش‌های متعددی از جمله فقر، بیکاری، کمبود خدمات زیربنایی، جرم و جنایت و آسیب‌های اجتماعی همراه است.
چالش‌های حاشیه‌نشینی در ارومیه
ساکنان حاشیه‌نشین ارومیه عمدتاً از اقشار کم‌درآمد و فقیر جامعه هستند. این افراد به دلیل عدم دسترسی به فرصت‌های شغلی مناسب، در تأمین نیازهای اولیه زندگی خود با مشکل مواجه هستند.
نرخ بیکاری در مناطق حاشیه‌نشین ارومیه به‌مراتب بالاتر از میانگین شهر است. این امر به دلیل کمبود مهارت و تخصص ساکنان این مناطق، عدم تطابق تقاضا و عرضه کار و تبعیض در استخدام است.
ساکنان حاشیه‌نشین ارومیه از دسترسی به خدمات زیربنایی مانند آب آشامیدنی، فاضلاب، برق، گاز، تلفن، حمل‌ونقل عمومی و… محروم هستند. این امر شرایط زندگی را برای آنها دشوار و طاقت‌فرسا کرده است. نرخ جرم و جنایت در مناطق حاشیه‌نشین ارومیه به طور قابل‌توجهی بالاتر از سایر نقاط شهر است. این امر به دلیل فقر، بیکاری، ناامیدی و فقدان فرصت‌های برابر در این مناطق است.
حاشیه‌نشینی زمینه‌ساز بروز آسیب‌های اجتماعی متعددی از جمله اعتیاد، طلاق، کودکان کار و… است. این آسیب‌ها نسل‌های آینده را نیز تهدید می‌کنند.
راهکارهای حل مشکل حاشیه‌نشینی در ارومیه
یکی از مهم‌ترین راهکارهای حل مشکل حاشیه‌نشینی، ایجاد فرصت‌های شغلی مناسب برای ساکنان این مناطق است. این امر می‌تواند از طریق توسعه کارآفرینی، آموزش مهارت‌های فنی و حرفه‌ای و ایجاد زیرساخت‌های لازم برای سرمایه‌گذاری در مناطق حاشیه‌نشین انجام شود.
ضروری است که دولت خدمات زیربنایی مانند آب آشامیدنی، فاضلاب، برق، گاز، تلفن، حمل‌ونقل عمومی و… را به مناطق حاشیه‌نشین ارومیه ارائه دهد. این امر می‌تواند به ارتقای کیفیت زندگی ساکنان این مناطق و کاهش مشکلات آنها کمک کند.توانمندسازی ساکنان حاشیه‌نشین از طریق آموزش، ارائه مشاوره و حمایت‌های اجتماعی می‌تواند به آنها در حل مشکلات خود و ارتقای سطح زندگی‌شان کمک کند.
حل مشکل حاشیه‌نشینی نیازمند همکاری بین‌بخشی بین دستگاه‌های مختلف دولتی و غیردولتی است. این دستگاه‌ها باید با یکدیگر هماهنگ باشند و برای حل این معضل به طور مشترک برنامه‌ریزی و اقدام کنند. مشارکت مردم در برنامه‌ریزی و اجرای طرح‌های مربوط به حاشیه‌نشینی ضروری است. این امر می‌تواند به جلب‌اعتماد مردم و افزایش تعهد آنها به حل این معضل کمک کند.
مناطق حاشیه‌نشین ارومیه، بزرگ‌ترین مشکل شهر ارومیه
گلشن نوروزی عضو شورای اسلامی شهر ارومیه در گفتگو با خبرنگار پایگاه خبری تحلیلی «حرف‌رک» با اشاره به مشکلات عدیده در مناطق حاشیه‌نشین شهر ارومیه اظهار کرد: بزرگ‌ترین مشکل شهر ارومیه را مناطق حاشیه‌نشین تشکیل می‌دهد که معضلات این مناطق قابل‌کنترل نیستند.
وی به رشد بی‌رویه و غیرکارشناسی شهر ارومیه، اشاره کرد و گفت: رشد بی‌رویه شهری تحمیلی و غیرکارشناسانه است و این امر مدیریت شهری را با چالش مواجه می‌کند.
عضو شورای اسلامی شهری به لزوم دستیابی شهرسازی مدرن اشاره کرد و گفت: ارومیه باید به سمت‌وسوی شهرسازی مدرن برود، بر طبقات‌سازی و شهرک‌سازی به‌جای ساخت‌وسازهای ویلایی توجه شود.
وی به کمبود تجهیزات و امکانات رفاهی و تفریحی در مناطق حاشیه ارومیه اشاره کرد و گفت: به دلیل خدمات‌رسانی نامناسب در این مناطق بسیاری از همشهریان در مناطق ناراضی هستند که بایستی اهتمام ویژه در این زمینه به وجود آید.
نوروزی به هم‌افزای و همکاری هرچه بیشتر دستگاه‌های اجرایی و دخیل در صنعت شهرسازی اشاره کرد و گفت: بایستی با همکاری یکدیگر و مدیریت شهری برای حل مشکل مناطق حاشیه‌نشین تلاش کنند.
تسریع در روند بهسازی و توانمندسازی سکونتگاه‌های غیررسمی
محمدصادق معتمدیان، استاندار آذربایجان‌غربی، در جمع خبرنگاران با اشاره به مشکلات موجود در مناطق حاشیه‌نشین و سکونتگاه‌های غیررسمی، خواستار تسریع در روند بهسازی و توانمندسازی این مناطق شد.
وی با تأکید بر اهمیت فعال‌سازی ستاد بازآفرینی شهری در تمامی شهرستان‌های استان، از فرمانداران خواست تا در این زمینه اهتمام ویژه‌ای داشته باشند.
معتمدیان همچنین به عقب‌ماندگی‌های تاریخی در حوزه احیا و نوسازی بافت‌های فرسوده استان اشاره کرد و گفت: مصوبات ستاد بازآفرینی شهری پایدار می‌تواند بخشی از این عقب‌ماندگی‌ها را جبران کند.
استاندار آذربایجان غربی با اشاره به خطرات زندگی در سکونتگاه‌های غیررسمی و غیراصولی، بر ساماندهی این مناطق تأکید کرد و گفت: باید با مقاوم‌سازی و ایمن‌سازی واحدهای مسکونی، ساماندهی معابر و گذرگاه‌ها و توسعه امکانات زیرساختی و روبنایی، امنیت و رفاه ساکنان این مناطق را ارتقا داد.
وی در ادامه به مشکلات سکونتگاه‌های غیررسمی و حاشیه‌نشین شهر ارومیه، به‌ویژه منطقه کشتارگاه، اشاره کرد و دستور داد تا طرح‌های مطالعاتی برای بهبود سرانه‌های مختلف مانند دفع فاضلاب، امکانات ورزشی، درمانگاه، آموزشگاه و… در این منطقه تهیه و اجرا شود.
معتمدیان همچنین بر اهمیت تهیه نقشه جامع طرح تفصیلی سکونتگاه‌های غیررسمی استان و به‌ویژه شهر ارومیه تأکید کرد و گفت: با همکاری دستگاه‌های اجرایی، خدمات‌رسان و دستگاه قضایی، می‌توان مشکلات این مناطق را در سریع‌ترین زمان ممکن حل کرد.
علل اصلی حاشیه‌نشینی، فقر و نابرابری اقتصادی است
مصطفی معصومی کارشناس جامعه‌شناسی در گفتگو با خبرنگار حرف‌رک در خصوص مشکلات حاشیه کلان‌شهرها عنوان کرد: حاشیه نشینی پدیده پیچیده‌ای با ابعاد مختلف است که ریشه در عوامل مخلفتی فقر و نابرابری اقتصادی، کمبود فرصت‌های شغلی، ضعف در برنامه‌ریزی شهری، آسیب‌های اجتماعی ضعف در حاکمیت قانون دارد.
وی ادامه داد: یکی از اصلی‌ترین علل حاشیه‌نشینی، فقر و نابرابری اقتصادی است. افراد فقیر به دلیل عدم توانایی در پرداخت اجاره یا خرید مسکن در مناطق مرکزی شهرها، به حاشیه شهرها پناه می‌برند.
معصومی تصریح کرد: در مناطق روستایی و شهرهای کوچک، فرصت‌های شغلی محدود است. این امر سبب می‌شود که افراد به امید یافتن شغل بهتر به کلان‌شهرها مهاجرت کنند و در حاشیه این شهرها ساکن شوند.
وی اذعان کرد: ضعف در برنامه‌ریزی شهری و عدم توجه به نیازهای اقشار کم‌درآمد، یکی دیگر از عوامل حاشیه‌نشینی است.
معصومی با اشاره به آسیب‌های اجتماعی و تأثیر آن بر جامعه عنوان کرد: آسیب‌های اجتماعی مانند اعتیاد به مواد مخدر، طلاق و جرم و جنایت، در مناطق حاشیه‌نشین بیشتر از سایر مناطق شهر است.
وی با بیان اینکه حاشیه‌نشینی پیامدهای منفی متعددی برای ساکنان این مناطق و کل جامعه دارد گفت: ساکنان مناطق حاشیه‌نشین از نظر اقتصادی و اجتماعی در محرومیت به سر می‌برند. آنها به امکانات اولیه مانند آب آشامیدنی، برق، فاضلاب، بهداشت و درمان و آموزش دسترسی کافی ندارند.
معصومی تصریح کرد: همان‌طور که گفته شد، آسیب‌های اجتماعی در مناطق حاشیه‌نشین بیشتر از سایر مناطق شهر است. این امر می‌تواند به ناامنی و بی‌ثباتی در جامعه منجر شود.
وی ادامه داد: بین ساکنان مناطق حاشیه‌نشین و سایر ساکنان شهر، تنش‌ها و اختلافاتی وجود دارد. این تنش‌ها می‌تواند منجر به ناآرامی و اغتشاش شود.
این جامعه‌شناس عنوان کرد: در مناطق حاشیه‌نشین، حاکمیت قانون ضعیف‌تر است. این امر سبب می‌شود که جرم و جنایت بیشتر باشد و حقوق افراد نادیده گرفته شود.
خاطرنشان می‌شود جامعه‌شناسان برای حل مشکل حاشیه‌نشینی، راه‌حل‌های مختلفی ارائه می‌دهند. از جمله این راه‌حل‌ها می‌توان به کاهش فقر و نابرابری اقتصادی تقویت برنامه‌ریزی شهری توانمندسازی ساکنان مناطق حاشیه‌نشین ایجاد فرصت‌های شغلی در مناطق روستایی و شهرهای کوچک اشاره کرد؛ بنابراین با توانمندسازی ساکنان مناطق حاشیه‌نشین، آنها می‌توانند در حل مشکلات خود مشارکت کنند و زندگی بهتری برای خود بسازند.
حاشیه‌نشینی مشکلی پیچیده است که برای حل آن نیاز به اقداماتی جامع و بلندمدت است. با اتخاذ راه‌حل‌های مناسب، می‌توان این مشکل را به‌تدریج حل کرد و به ساکنان مناطق حاشیه‌نشین زندگی بهتری ارائه داد.
رقیه وکیلی
انتهابی خبر/
