مشارکت مردم برای نجات دریاچه ارومیه ضروری است

به گزارش حرف رک به نقل از اروم tv؛ زیستگاه ما زمین همچون خانه‌ای است که ما را در دل خود جای و نعمت‌های بی‌دریغش را به ساکنانش ارزانی می‌دارد در این میان ما انسان‌ها با استفاده‌ی بی‌رویه‌ی خود از قسمت‌های مختلف زمین و ازبین‌بردن بخش‌هایی از آن، زمینه را برای تخریب این کره‌ی خاکی و ایجاد بحران در آن آماده کرده‌ایم امروزه شاهد تغییرات اقلیمی در بیشتر نقاط جهان هستیم و می‌توان بیان کرد تغییرات اقلیمی مهم‌ترین علت تغییر در الگوهای آب‌وهوایی در سراسر کره زمین است و بزرگ‌ترین بحرانی است که بشر در طول تاریخ با آن مواجه می‌شود. باتوجه‌به تغییر اقلیم و افزایش دمای زمین و کاهش نزولات جوی هم اکنون با مشکلات فراوانی مواجه هستیم.

در این راستا هنگامی که با تغییرات اقلیمی مواجه می‌شویم تغییرِ اقلیم، خود را با پدیده‌هایی مثل افزایش دمای منطقه، زمین‌لرزه‌های شدید، فرونشست زمین، وقوع سیلاب‌های پی‌درپی، طوفان‌های مکرر، آتش‌سوزی‌های وسیع در جنگل‌ها، بالا آمدن سطح آب‌ها و… نشان می‌دهد و تغییرات اقلیم و افزایش زیاد دما امروزه بر پایین آمدن سطح آب و خشکی دریاچه‌ها در منطقه تأثیر منفی گذاشته است که دریاچه ارومیه نیز از این قاعده مستثنی نیست.

بنابراین برای در جریان قرارگرفتن آخرین وضعیت دریاچه ارومیه گفتگوی با کامران زینال زاده رئیس پژوهشکده مطالعات دریاچه ارومیه انجام داده‌ایم که در ادامه می‌خوانیم .

 تغییرات اقلیمی چه تأثیری بر منابع آبی داشته است؟

تغییر اقلیم به‌عنوان یک واقعیت مهم و انکارناپذیر، تأثیر گسترده‌ای بر منابع آب در جهان به‌خصوص کشورهایی مانند کشور ما که در منطقه‌ای با اقلیم خشک و نیمه‌خشک قرار گرفته‌اند داشته است.

خشکسالی و بحران «کمبود آب» در ایران، از مرز هشدار گذشته و اینک زمان عمل فرارسیده است. نبود حکمرانی آب‌وخاک و تغییر الگوی مصرف موجب تشدید پیامدهای منفی بحران آب مانند خشک‌شدن تالاب‌ها، دریاچه‌ها و رودخانه‌ها و افت شدید منابع آب زیرزمینی و نشست اراضی شده است.

وضعیت فعلی دریاچه ارومیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

وضعیت فعلی دریاچه ارومیه به‌عنوان یک اکوسیستم بی‌نظیر آب‌شور، با ارزش‌های بی‌نظیر فرهنگی – اجتماعی، اکوتوریسمی، اقلیمی و اقتصادی نمونه بارز حکمرانی نامطلوب آب است.

خشک‌شدن دریاچه ارومیه و تالاب‌های اقماری آن و ممنوعه شدن بسیاری از دشت‌های حوضه آبریز این دریاچه از پیامدهای بحران فزاینده کمبود آب است.
بحران آب در منطقه و اثرات فاجعه‌بار آن بر دریاچه ارومیه می‌رود تا با تغییر اکوسیستم منطقه به فاجعه‌ای فراتر از یک بحران زیست‌محیطی تبدیل شود. در سال‌های اخیر، خشک‌شدن دریاچه ارومیه به‌خاطر شرایط خاص آن موردتوجه جدی دولت، کارشناسان و مردم منطقه واقع شده که حاصل این توجه، تشکیل ستاد احیای دریاچه ارومیه بوده است.

اقدامات احیای دریاچه ارومیه را چگونه ارزیابی می‌کنید؟

نتیجه اقدامات احیای دریاچه ارومیه می‌تواند به‌عنوان الگویی مناسب و امیدوارکننده برای احیای سایر منابع آبی محدود و ارزشمند کشور درآید و یا نقطه یاسی برای پذیرش شکست در حل بحران‌های ملی و منطقه‌ای گردد. وسعت این بحران و پیامدهای منفی گسترده آن به‌اندازه‌ای است که راه سومی نخواهد داشت و فرصت عبرت‌آموزی در صورت شکست را نخواهد داد.

در حال حاضر، دریاچه ارومیه شرایط بحرانی و به عبارتی سخت‌ترین شرایط خود در دهه‌های اخیر را تجربه می‌کند. در حقیقت، این دریاچه سال‌هاست که با ازدست‌دادن بخش مهمی از آب خود، ماهیت خود را به‌عنوان یک دریاچه ازدست‌داده و تنها بخش کوچکی از آب با شوری بسیار بالا در آن که به‌سختی با بارش‌های فصلی تاکنون حفظ شده در آن باقی‌مانده است. باید پذیرفت که مشکل دریاچه ارومیه یک مسئله پیچیده و چندوجهی است که به تغییر اقلیم ازیک‌طرف و معیشت و اقتصاد مردم گره خوره است.

 چه اقداماتی در خصوص احیای دریاچه انجام شده است؟

تلاش‌های زیادی با وجود مشکلات اقتصادی که کشور با آن مواجه بوده برای احیای این دریاچه صورت‌گرفته است. طرح‌های متعدد دراین‌ارتباط اجرا شده است. متأسفانه علی‌رغم تلاش‌های زیاد، به دلیل عدم توجه به عامل اصلی پیدایش این بحران که افزایش و تغییر الگوی مصرف آب در حوضه است انتظاری که در بهبود یا حداقل تثبیت وضعیت دریاچه می‌رفت تحقق‌نیافته و ما همچنان شاهد ادامه خشک‌شدن دریاچه ارومیه می‌باشیم. تاکنون تمرکز اصلی طرح‌های اجراشده بر راهکارهای سازه‌های برای تولید آب جدید در این حوضه آبریز بحران‌زده بوده است. بررسی‌ها نشان می‌دهد این طرح‌ها با هزینه‌های بسیار بالا، توان تأمین آب بسیار کم در مقابل آنچه برای احیا لازم است دارند و عملاً نمی‌توانند و توان آن را ندارند که تأثیری معنی‌دار در بهبود وضعیت دریاچه داشته باشند.

 رک: چه عواملی موجب تشدید در رویه خشک‌شدن دریاچه ارومیه شده است؟

عدم توجه مسئولین امر موجب ادامه توسعه بی‌رویه و غیرمجاز اراضی (تبدیل اراضی مرتع به دیم، تبدیل اراضی دیم به اراضی باغی و زراعی آبی) و تغییر الگوی کشت به سمت محصولات پرآب بر شده است و نه‌تنها همان تلاش‌های محدود را خنثی نموده بلکه روند خشک‌شدن این نگین زیبای ایران را شدت داده است.
بسیار جای شگفتی و ناراحتی است با وجود این بحران جدی خشک‌شدن دریاچه ارومیه و از آن بسیار نگران‌کننده‌تر بحران روند مرگ خاموش سفره‌های آب زیرزمینی منطقه و وقوع نشست اراضی، ما شاهد ادامه (حتی شدت) صادرات محصولات پرآب بری؛ چون یونجه، چغندرقند، سیب، هندوانه و… از این حوضه بحران‌زده هستیم.
این طنز تلخ بیانگر عدم باور بحران جدی کمبود آب و پیامدهای بسیار جدی آن از جانب تصمیم‌سازان و ساکنین این حوضه است. نگاهی به عدم اطلاع‌رسانی مؤثر در برنامه‌های فعلی صداوسیما، فقدان اطلاع‌رسانی در مطالب درسی مدارس و دانشگاهی و بالابودن میزان مصرف آب شهری همگی شواهدی از عدم اعتقاد بر اطلاع‌رسانی و آگاهی مردم از این بحران فعلی کمبود آب است. نظر بسیاری از محققین و کارشناسان بر این است که ما به‌درستی در مسیر احیا دریاچه ارومیه و حفظ منابع ارزشمند آب منطقه قرار نداریم.

شناخت علمی و تجربی از ارزش حیاتی دریاچه ارومیه در منطقه و شناخت بحران فزاینده در این میراث طبیعی و فرهنگی در ارائه راهکارهای واقعی و مؤثر در احیای دریاچه ضروری است. با ادامه این روند فعلی، تغییر در پارامترهای اقلیمی در منطقه مانند تغییر در دماهای کمینه و بیشینه و نوع و مشخصات بارش‌ها، افزایش پیامدهای ریزگردها بر سلامت ساکنین منطقه و تأثیر نامطلوب آن بر شورشدن اراضی کشاورزی مجاور این دریاچه و آسیب جدی به فعالیت‌های کشاورزی، دامداری و زنبورداری و بروز تنش‌های اجتماعی و اقتصادی در منطقه قابل‌پیش‌بینی است.

چه راهکارهای برای نجات دریاچه ارومیه در نظر دارید؟

تنها راه نجات دریاچه ارومیه ابتدا پذیرش و باور واقعی این بحران و پیامدهای زیان‌بار آن است و در مرحله دوم مدیریت جدی مصرف آب در حوضه آبریز است. استقرار حکمرانی مؤثر آب‌وخاک، مدیریت یکپارچه منابع آب، وضع قوانین بازدارنده موثر باتوجه‌به وضعیت بحرانی و اجرای آنها، اجرای روش‌های کشاورزی پایدار در جهت حفظ منابع آب‌وخاک حوضه آبریز دریاچه، ارائه راهکارهای بهره‌برداری خردمندانه از منابع آب‌وخاک باهدف ایجاد اشتغال‌های جایگزین کشاورزی در منطقه و برداشتن فشار حاصل از فعالیت کشاورزی ساکنین از روی منابع آب محدود موجود، افزایش بهره‌وری و کاهش مصرف آب بخش کشاورزی، جلب مشارکت‌های مردمی در حفظ منابع آب‌وخاک، افزایش آگاهی مردم و مسئولین از ابعاد این بحران، از اقدامات مؤثر و فوری موردنیاز برای کنترل این بحران است. دراین‌بین، عدم به‌کارگیری از ظرفیت‌های علمی و دانش محققین و دانشگاهیان منطقه و کشور در این امر مهم نیز سوال برانگیز است.

انتهای پیام/